میلگرد نقش بسیار مهمی در صنعت ساختمان‌سازی ایفا می‌کند. برای مثال جدای از تأثیر انکارناپذیر آن در استحکام سازه، نوسانات قیمت میلگرد به عنوان یکی از شاخص‌های وضعیت بازار آهن‌آلات ساختمانی در نظر گرفته میشود. یکی از دسته‌بندی‌های مهم میلگرد آجدار، بر اساس کاربرد آن در فونداسیون و سازه‌های بتنی است. میلگرد معمولاً به صورت خم شده و در اشکال مختلف برای تسلیح بتن به کار می‌رود؛ که این اشکال به دو نوع کلی میلگرد عرضی و میلگرد راستا تقسیم می‌شوند. در این مقاله در مورد تفاوت آرماتور عرضی و خاموت بحث شده و جواب تمامی سؤالات احتمالی شما در مورد خاموت را خواهد داد:
میلگرد عرضی چیست و چه تفاوتی با خاموت دارد؟
میلگرد عرضی گاهی هم‌معنا با خاموت در نظر گرفته میشود، در حالی که خاموت یکی از انواع میلگرد عرضی است. به‌طور کلی به میلگردهایی که هم‌راستا با طول تیر، ستون و سایر اعضای اصلی سازه بتنی هستند را میلگرد طولی می‌گویند؛ اما میلگردهای عرضی هم‌راستا با عرض این اجزا هستند و به صورت عمود روی میلگردهای طولی قرار می‌گیرند.
خاموت چیست؟
میلگرد خاموت نوعی میلگرد عرضی است که بیشتر در ستون‌ها و تیرها به‌کار رفته و میلگردهای طولی را در بر می‌گیرد. در ساخت خاموت، از میلگردهای آجدار استفاده میشود. از آنجایی که در ساخت میلگردهای آجدار فولادی کربن به‌کار رفته، این میلگردها خاصیت شکنندگی دارند. به همین دلیل، بهترین نوع میلگرد آجدار برای ساخت خاموت، میلگرد A2 است که به نسبت سایر انواع میلگرد آجدار دارای کربن کمتری بوده و انعطاف‌پذیری بیشتری دارد.
خاموت چه نقشی در سازه ایفا می‌کند؟
کارکرد اصلی میلگرد در بتن، افزایش مقاومت کششی آن است. میلگردهای طولی به‌تنهایی نمی‌توانند مقاومت کششی بتن را تا حد مطلوب افزایش دهند و میلگردهای عرضی در این زمینه به آن‌ها کمک می‌کنند.
در حقیقت مهمترین نقش خاموت، افزایش مقاومت سازه در برابر زلزله است.
خاموت وظایف زیر را نیز بر عهده دارد:
- جلوگیری از پیچش میلگردهای طولی در ستون‌ها
- مقاومت در برابر نیروهای برشی در تیرها
- جلوگیری از جابجایی مقاطع طولی هنگام بتن‌ریزی
- مقاومت در برابر تخریب تیرها و ستون‌ها هنگام تحمل نیروهای برشی و مورب
- جلوگیری از ایجاد و گسترش ترک در سازه بتنی
با انواع خاموت آشنا شوید!
خاموت دارای سه نوع دسته‌بندی است که در ادامه در مورد آن‌ها می‌خوانید:
1. انواع خاموت بر اساس فناوری تولید
در این روش، خاموتها به پنج دسته تقسیم می‌شوند:
- خاموت سنتی: این نوع خاموت به ساده‌ترین روش ممکن ساخته میشود. یک کارگر با کمک دست و یک اهرم ثابت، میلگرد آجدار را به صورت خاموت در می‌آورد.
- خاموت معمولی: خاموت معمولی هم با کمک دست ساخته میشود، با این تفاوت که در ساخت آن از ابزارهای بیشتر مثل میز خم کن، صفحه و آچار مخصوص استفاده میشود.
- خاموت مارپیچی: این نوع خاموت توسط دستگاه CNC ساخته شده و بسته به نوع دستگاه، اندازه‌های آن متفاوت است.
- خاموت ربات: این خاموت هم با کمک دستگاه CNC تولید میشود و تفاوت آن با خاموت مارپیچ، یکی از گوشه‌های مربعی شکل آن است.
- خاموت مدور یا سلولار: پیشرفته‌ترین و جدیدترین نوع، خاموت مدور است. این نوع خاموت دارای حلقه‌های به‌هم‌پیوسته و بسته بوده که معمولاً در کارخانه ساخته می‌شوند.
مهمترین نکته در ساخت اشکال مختلف خاموت، رعایت اصول روش‌های خم‌کاری میلگرد است.
انواع خاموت از نظر شکل ظاهری
میلگرد عرضی یا خاموت از نظر شکلی به دو نوع تنگ باز و تنگ بسته تقسیم میشود. یکی از اضلاع خاموت تنگ باز، منقطع بوده و کارکرد اصلی این نوع خاموت، تحمل نیروهای برشی است. در قسمت‌هایی از سازه که نیروی پیچشی بیشتری را تحمل می‌کند، باید از خاموت تنگ بسته استفاده کرد. تمامی اضلاع این نوع خاموت بسته هستند.
انواع خاموت از نظر کاربرد در ستون
میلگردهای عرضی به‌کار رفته در ستون‌ها، شکل سطح مقطع ستون را به خود می‌گیرند و به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- خاموت مارپیچ: این نوع خاموت در مقایسه با خاموت پهلویی، انعطاف بیشتری در ستون ایجاد کرده و کاملاً میلگردهای طولی را در بر می‌گیرد. این نوع خاموت از نظر توزیع یکنواخت بار و افزایش مقاومت پیچشی ستون بتنی، گزینه مناسب‌تری در مقایسه با خاموت پهلویی است.
- خاموت پهلویی: خاموت پهلویی در دو شکل مربعی و مستطیلی ساخته میشود و بسته به تعداد میلگردهای طولی تحت پوشش، به صورت 2 شاخه، 4 شاخه، 6 شاخه و غیره به کار می‌رود.
انواع خاموت از نظر زاویه خم
این دسته‌بندی بر اساس زاویه گوشه‌های خاموت بوده و دارای دو نوع مهندسی و ساده است. نوع ساده، همان خاموت سنتی است که با دست تولیدشده و گوشه‌های آن زاویه 90 درجه دارد. در مقابل، گوشه‌های خاموت مهندسی زاویه 45 یا 135 درجه دارد.
نکات مهم نحوه ساخت خاموت چیست؟
ساخت و کاربرد خاموت در ساختمان‌سازی باید بر اساس مبحث نهم مقررات ملی ساختمان انجام شود. (این آیین‌نامه را می‌توانید از انتهای این مقاله دانلود کرده و مطالعه کنید.) بر اساس این مبحث، در هر گوشه از خاموت بایستی یک میلگرد طولی وجود داشته باشد. در صورتی که تعداد میلگردهای طولی از تعداد گوشه‌های خاموت بیشتر باشد، بایستی برای میلگردهای طولی اضافه به صورت یک‌درمیان خاموت بندی مجدد و به صورت سنجاقی صورت گیرد.
بخش دوم این قانون یک استثنا دارد. در صورتی که فاصله بین میلگردهای طولی اضافه و میلگردهای گوشه کمتر از 15 سانتی‌متر باشد، نیازی به خاموت بندی اضافه نیست.
سایر اصولی که بر اساس مبحث نهم مقررات ملی ساختمان بایستی در ساخت خاموت رعایت شود به شرح زیر است:
- حداقل فاصله بین خاموتها بایستی 20 سانتی‌متر باشد.
- میلگردهای عرضی (خاموت) و طولی بایستی توسط سیم آرماتوربندی و به روش صحیح به یکدیگر بسته شوند.
- دمای محیط در هنگام عملیات خم‌کاری میلگرد، نباید از 5 درجه سانتی‌گراد کمتر باشد.
- خم‌کاری مجدد آرماتورها باید توسط روش‌های سرد انجام شود.
لازم به ذکر است، در محل متصل شدن تیر اصلی با تراس‌ها، میلگردهای پیچشی قرار می‌گیرند. اما میلگرد پیچشی چیست؟ میلگرد پیچشی به صورت دو سر خم درون بال تیر و زیر خاموت نصب میشود که دلیل استفاده از آن هم برای تحمل تیرهای برشی و پیچشی است. آشنایی کامل با میلگرد عرضی یا خاموت به شما کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتر آن را در سازه‌تان به کار ببرید. برای مثال، این مقاله یکی از باورهای غلط را اصلاح کرده و نشان می‌دهد که تفاوت آرماتور عرضی و خاموت ناچیز است. البته پیش‌نیاز استفاده از خاموت، آگاهی از قیمت میلگرد و عوامل مؤثر بر آن مثل قیمت آهن‌آلات است.